“Wspomnienia niebieskiego mundurka” Wiktor Teofil Gomulicki

Zaczynam chyba rozumieć kobiety, które stając przed szafą pełną ciuchów wykrzykują ze zgrozą: “Łomatko! W co ja się mam ubrać?!”. Zaczynam, bo sam stanąwszy ostatnio przed regałem pełnym książek stwierdziłem, że, noż kurczę, nie mam czego przeczytać. Leciałem po grzbietach, a w głowie, jak ze starej, gramofonowej płyty, zacięta igła odtwarzała swoje: to nie, to nie, to nie … Potrzebny był plan ratunkowy. Wspomniana na początku, anonimowa kobieta, bierze w takich razach kartę płatniczą i udaje się do przybytku rozpusty zakupowej, czyli centrum handlowego, skąd wychodzi ukontentowana z naręczem ciuchów. Ale, jako że człek ze mnie ambitny, kupno nowej książki, jako rozwiązanie zbyt prozaiczne, odrzuciłem. Postanowiłem za to udowodnić tej grupie ludzi, która narzeka na ceny książek, że poczytać dobre, ba, świetne rzeczy, można całkowicie gratis. Rezultatem tego postanowienia było pobranie ze strony Wolnych Lektur “Wspomnień niebieskiego mundurka” Wiktora Teofila Gomulickiego.

Nawet nie wiecie jaką straszliwą, wewnętrzną walkę stoczyłem ze sobą, żeby w tym tekście nie użyć sformułowania “urocza ramotka”, które zagnieździło mi się w głowie już od pierwszych stron tej wzruszającej opowieści, opisującej szkolne czasy grupki uczniów XIX-wiecznej szkoły powszechnej, działającej w małym, prowincjonalnym miasteczku. Przegrałem. To jest urocza ramotka. Z jednej strony tak strasznie niedzisiejsza, bo kudy tam współczesnym długopisom do gęsich piór, kałamarzy i czernidła. Gdzie napuszczanie na belfrów chrabąszczy, a gdzie zakładanie kosza na głowę i ordynarne wyzwiska? Gdzie wreszcie zwyczaj chodzenia uczniów pod rękę (?) podczas rozmowy, zachwyt poezją, wylewna przyjaźń …? Z drugiej zaś, niemal współczesna w: po kryjomu palonych papierosach, napuszonych młodzieńczych przechwałkach, próbach udowodnienia swojej odwagi głupimi próbami czy niechęci do nauki. Bo pewne rzeczy się przecież nie zmieniają. Sami zobaczcie.

“Jeden podczas lekcji usiadł tyłem do nauczyciela. Drugi, znudzony wykładem, przeciąga się i na cały głos ziewa. Trzeci położył głowę na książce i zasnął. Czwarty wytknął dwa palce i z całą szczerością zwierza się nauczycielowi, że „okropnie chce mu się jeść”. Piąty, wywołany do lekcji, wstać nie może, gdyż… urwał mu się guzik od spodni.”

Piękna to lektura, zachowująca doskonałe proporcje w opisywaniu spraw poważnych i niezaprzeczalnie komicznych. Dająca możliwość spojrzenia od strony ucznia w system ówczesnej edukacji, ale i przybliżająca stosunki społeczne. Dla mnie jednak, przede wszystkim, pozwalająca poznać grupkę świetnych, pełnych ideałów i energii młodych ludzi, czytanie o przygodach których było prawdziwą przyjemnością. Mógłbym tu jeszcze długo wymieniać sceny, które zapadły mi w pamięć. Tę ze spaniem w trumnie i ze straszeniem ożenkiem, celem zagonienia do nauki. Mógłbym, ale lepiej usłyszeć te historie z “ust” samego Gomulickiego.

I co, można dobrze i za darmo? Można. Jeśli jeszcze dodać, że Wolne Lektury udostępniają tekst w kilku formatach obsługiwanych przez urządzenia mobilne oraz zaopatrzony w ponad 400 przypisów*, to jedynym minusem jaki widzę jest brak rysunków Konstantego Górskiego, o których pan Wiktor wspomina w “Od autora”.

* Na początku wielość przypisów mnie denerwowała, bo większość określeń znałem, ale po zastanowieniu stwierdzam, że o ile ja wiem co to jest np. “poślad”, to dzisiejszy dwudziestolatek już niekoniecznie :)

"I ty zostaniesz Indianinem" Wiktor Woroszylski

Nie wiem jak to jest dziś. Bo choć w czasach I-phonów, I-padów czy inszych I-podów, I-ndianin pasuje jak znalazł, to chyba jednak mało który współczesny jedenastolatek marzy o zostaniu wodzem czerwonoskórych, okazałym pióropuszu, świadczącym o niezwykłej odwadze posiadacza, na głowie i tomahawku zatkniętym za pas. Że o skalpach niecnych, białych kujotów za tymże pasem, nie wspomnę. Ich rozognione spojrzenia i myśli kierują się raczej ku wyżej wymienionym gadżetom, niż zabawom w Indian. I dlatego właśnie “I ty zostaniesz Indianinem” może nie znaleźć u współczesnego, młodego odbiorcy takiego oddźwięku, jaki znalazło u starego piernika, który do dziś pamięta radość ze znalezionych pod choinką prezentów: indiańskiego pióropusza właśnie oraz kamizelki, gwiazdy szeryfa i dwóch coltów. Nie znaczy to jednak, że książka jest zła czy zramolała. Po prostu nie zdziwi mnie, że dzisiejszy czwarto-, piątoklasista nie ogarnie, jak można się jarać jakąś tam siekierką. Ja ogarniam. Mnie się podobało.

Historia Mirka, chłopca, który przez swoje uwielbienie dla rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej wplątuje się w naprawdę poważną aferę kryminalną jest odrobinę przesiąknięta dydaktycznym smrodkiem. Na szczęście wartka akcja idealnie spełnia rolę odświeżacza, sprawiając że wciągnięty w nią czytelnik, bez kręcenia nosem łyknie wtręty o honorze, odwadze, poświęceniu, czyli różnych nieżyciowych dziś pojęciach*. Co prawda stary wyjadacz w mojej osobie pokręci z niedowierzaniem głową np. przy historii nawrócenia bandyty i alkoholika na uczciwą drogę (i mleko z płatkami owsianymi, miast “sety” i ogóra), którego to nawrócenia dokonuje główny bohater używając jeno siły perswazji, ale w końcu są rzeczy, o których …

Jest w snutej przez Mirka opowieści wszystko to, co rajcowało mnie i przyciągało do lektury, kiedy byłem w jego wieku. Tajemnica związana z tomahawkiem podarowanym chłopcu przez podejrzanego osobnika mieniącego się wujem z Ameryki. Przygoda, która zaczyna się niewinnie, by następnie porażać dramaturgią kolejnych zdarzeń. Humor, który przejawia się zwłaszcza w prowadzonych przez postaci dialogach**. I choć jest w niej też odrobina kadzenia władzy ludowej, to jednak ten fakt przeszkadzał mnie, staremu chłopu. Dla młodszego odbiorcy to fakt raczej bez znaczenia.

Polecam uwadze, acz należy wziąć poprawkę na to, że powyższe pisze niegdysiejszy, nałogowy czytacz “Złota gór czarnych”, Sat-Okha czy Grey Owla, który na moment wyłączył dorosłą wiedzę***, wrócił do lat dzieciństwa i dał się porwać opowieści o dzielnym młodzieńcu, pragnącym zasłużyć na piękne, indiańskie miano.

PS. Szkoda, że Bohdan Butenko opracował graficznie jedynie obwolutę książki :(

* Sarkazm mode on.

** Szczególnie urzekł mnie, ba, do lektury zachęcił, wybrany na chybił trafił dialog Mirka i Szyjki (jeden z bandytów) o zwyczajach śniadaniowych rodziny “normalnej” i z marginesu.

*** Czyt. znów wierzył w szlachetność Indian i wszystkie przypisywane im przez literacką legendę przymioty.

Czarka - Ludwika Woźnicka

Nie zetknęłam się w dzieciństwie z przygodami Irki i jej niezwykłego.. kotka, a szkoda, na pewno by mi się spodobały. Ludwika Woźnicka stworzyła cały cykl o Irce i Czarce, który składa się z pięciu całkiem poważnych objętościowo powieści: Czarka (1961), Wakacje z Czarką (1965), Irka, Czarka i niezdara (1966), Z Czarką w cyrku (1970), Z Czarką w rejs (1976).

Niezwykła przygoda Irki rozpoczyna się w przaśnej rzeczywistości Polski końca lat 50. Być może dzieci nie zwrócą uwagi na ten niezwykły obrazek rodzajowy, który mnie bardzo uderzył, czyli czteroosobową rodzinę stłoczoną w jednym pomieszczeniu, w dodatku w kuchni (sic!), w mieszkaniu dzielonym przez współlokatorów. Szczęśliwie rodzina Irki otrzymuje piękne nowe mieszkanie, całe dwa pokoje z kuchnią tylko dla nich, i przeprowadza się w euforii na drugi koniec Warszawy. Razem z rodzina wędruje mały czarny kotek, znajdka, którego pozostawienie Irka wybłagała u matki. Kotek jest słodki i kochany, ale troszkę dziwny. Niby za duży jak na kociaka, ale zachowuje się jak dziecko i próbuje ssać, zamiast jeść z miseczki. Szczęśliwie nowy sąsiad zna się na zwierzętach i choć dziwnie się uśmiecha na widok Czarki (tak nazwano kotka), to pomaga w jego wychowaniu.

Kotek rośnie jak szalony i w pewnym momencie nie da się już przymykać oczu na fakt, że... po prostu nie jest kotkiem. Wkrótce wychodzi na jaw, że Czarka jest zagubioną przez cyrk czarna panterą! Pantera czy nie, Irka nie zamierza wyrzec się "kiciusia" i wraz z dzieciakami z podwórka buduje piętrowe intrygi, które mają uratować Czarkę.

Nie zdradzę chyba zbyt wiele, informując że wszystko kończy się dobrze dla każdej z zainteresowanych stron, a przygody Irki i Czarki są kontynuowane w kolejnych tomach. W "Wakacjach z Czarką" oraz "Irce, Czarce i niezdarze" mamy pierwsze w życiu Irczyne wakacje nad morzem na obozie dla cyrkowców. W tomach tych Czarka schodzi na plan drugi, a na pierwszy wysuwają się codzienne dziecięce problemy. Mamy tu dzieci niechciane i odpychane, rozwiązywanie konfliktów w grupie rówieśniczej, troszkę moralizowania (zgrabnie podanego, bez wyraźnych recept, ale jednak dziecko może się domyślić, na postępowaniu którego bohatera warto się wzorować). Dwóch ostatnich tomów: "Z Czarką w cyrku" i "Z Czarką w rejs" nie udało mi się znaleźć. Szukać raczej nie będę, bo to jednak zdecydowanie książki dla młodszych dzieci (myślę, że optymalna byłaby grupa wiekowa 7-12 lat), ale chętnie kiedyś podsunę je własnemu potomstwu.

Ludwika Woźnicka jest w ogóle ciekawą postacią. Miała siostrę bliźniaczkę, Zofię, także autorkę książek dla dzieci. Jako Żydówki przeszły wojenne piekło. Być może trauma powojenna spowodowała, ze obie popełniły samobójstwa w latach 80. Obie przyjaźniły się po wojnie z Jadwigą z Jasiewiczów Kaczyńską i były chrzestnymi matkami braci Kaczyńskich.